„Ágætu aðalfundarfulltrúar, hæstvirtur
sjávarútvegsráðherra og aðrir góðir gestir!

Í setningarræðu minni fyrir ári, hér
í þessu húsi, lét ég eftirfarandi orð falla:

„Uppi eru aðstæður á Íslandi sem
engan óraði fyrir.  Uppi eru aðstæður
sem kollvarpa öllum áætlunum og áformum. 
Uppi eru aðstæður fáránleikans.

Á örskotsstund hefur tilvera okkar
Íslendinga breyst. Á örskotsstund hefur íslenskt þjóðfélag hrunið í þeirri mynd
sem við höfum þekkt“. 

Tilvitnun lýkur.

Ef eitthvað er, á þessi lýsing
betur við í dag en þá.

Eitt er þó ljóst sem margsinnis
kom fram á síðasta aðalfundi. Mikilvægi sjávarútvegsins fyrir þjóðarbúið er nú
ljósara en hugsanlega nokkru sinni. 

Mér er minnisstætt samtal sem ég átti
við háttsettan bankamann fyrir um þremur árum.  Hann var ekkert að skafa af hlutunum:  Þjóðarbúið gæti hæglega komist af án sjávarútvegsins.  Fjármálaútgerðinnni myndi lítið muna um
að brúa bilið.  Þar lægi framtíðin!    

Þessi vitfirrta hugsun minnir óþægilega
á þá framsetningu ættaðri ofan úr sjálfum Háskóla Íslands á því illræmda ári
2007, æðstu menntastofnun þjóðarinnar, að Íslendingar myndu hagnast mest á því
að leggja af þorskveiðar til nokkurra ára.

Er nema von að þjóðin sé illa stödd. 

Er nema von að maður spyrji hvort þeim
skatttekjum landsmanna sem varið var til að mennta þessa aðila hafi verið
skynsamlega ráðstafað.  Hvað mig varðar, þá vil ég fá endurgreitt.

Í þessu samhengi hika ég ekkert við
að setja fram eftirfarandi staðhæfingu:  

Íslenska þjóðin geldur ekkert dýrara verði en stærðfræðikukl Hafrannsóknastofnunar-innar.  Ég segi og stend við orðið kukl, því
skoðun á gögnum stofnunarinnar framkallar þá birtingarmynd:

Í júní sl var birt á heimasíðu
Landssambands smábátaeigenda úttekt á ráðgjöf stofnunarinnar og veiði
fiskiskipaflotans varðandi skötuselsstofninn.  Þessi framsetning vakti litla sem enga athygli fjölmiðla.

Stofnunin
hóf að gefa ráðgjöf um skötusel fyrir fiskveiðiárið 4-20-2003.

 

Til
og með fiskveiðiárinu 9-20-2008 lagði stofnunin til 0-1-1 tonna veiði.  Á
sama árabili var veiðin hins vegar 0-7-1 tonn, eða 30% „framúrkeyrsla“.  Engu
að síður leggur stofnunin til 2500 tonna afla fyrir nýbyrjað fiskveiðiár.

 

Sé
gengið út frá því að tillagan fyrir árið 4-20-2003 hafi verið rétt hefðu veiðimenn
átt að tína til þúsundir tonna af veiddum skötusel, blása í hann lífi og skila í
hafið.

 

Við
skulum skoða þetta frá fiskveiðiárinu 8-20-2007. Fyrir það ár lagði stofnunin
til 2200 tonna heildarafla í skötusel.  Þrátt fyrir að aflinn sama fiskveiðiár væri
2926 tonn, eða 33% umfram ráðgjöf, lagði Hafrannsóknastofnunin til 2500 tonna veiði fyrir fiskveiðiárið 9-20-2008, 12% hærri en árið áður.  

 

Ef
eitthvað hefði verið að marka ráðgjöfina 8-20-2007 hefði stofnunin átt að
leggja til 1473 tonn á fiskveiðiárinu 9-20-2008, en ekki 2500 tonn.  Veiðin varð hins vegar 3444 tonn.  Í
raun hefði stofnunin því átt að leggja það til að veiðar á skötusel á fiskveiðiárinu
0-20-2009 yrðu með öllu bannaðar. 
Stofninn væri uppurinn.  En það
gerði hún ekki.  Stofnunin lagði aftur
til 2500 tonn og kvittaði í síðustu skýrslunni sinni fyrir ofveiðina allar götur
frá árinu 2003 með því að skötuselsstofninn sé í „góðu ástandi“.

 

Nú kann
einhver að halda að mér hafi tekist að finna sjaldgæfan fingurbrjót í skýrslum
Hafrannsóknastofnunarinnar.  Því
fer fjarri.  Ég skora á fjölmiðla
og alla þá er láta sig þessi mál varða að lesa þær skýrslur sem stofnunin
sendir frá sér.  Ekki bara fyrir skötusel.  Ekki bara fyrir steinbít.  Heldur allar tegundir sem stofnunin
fjallar um í skýrslu sinni.

 

En
hvernig má þetta vera?  Ég hef til
fjölda ára haft á þessu einfalda skýringu og ekkert legið á henni: Dýrkun stjórnvalda
og fjölmiðla á fræðimönnum og „vísindalegri nálgun“. 

Þessi
fræðimanna- og vísindadýrkun nær ekki bara til valdhafa, sem framselja völd sín
í hendur viðkomandi stofnana.  Fjölmiðlar
virðast losti slegnir.  Raunveruleg
gagnrýnin umfjöllun er úr sögunni. 

Þetta
er svo þægilegt:  Mennirnir með
skammstafanirnar fyrir aftan nöfnin sín hljóta að vita best.  Þið, ágætu aðalfundarfulltrúar eruð ómarktækir.  Þrátt fyrir að það séu þið sem yrkið miðin
daglega og hafið best alla innsýn í ástand þeirra og breytingar sem stöðugt eiga
sér stað í umhverfi hafsins eruð þið ekki marktækir. 

 

Ég
spyr:  Hversu lengi ætlið þið að láta
bjóða ykkur þetta?  Finnst ykkur ásættanlegt
að öll ykkar reynsla og þekking sé lítilsvirt og smáð?  Það var dýrkun á svokölluðum fræðimönnum
sem kom þjóðinni í þá ferlegu stöðu sem hún er í.  Þar lék hundslegur undirlægjuháttur fjölmiðla sitt hlutverk
og hafi þeir mátulegar þakkir fyrir.

 

Það
er löngu ljóst að stór hluti íslensku þjóðarinnar er ósátt við núverandi
fiskveiðistjórnunarkerfi.  Hvernig
sem á því stendur hefur þetta ósætti ekki skilað sér í kosningum til Alþingis.  Engu að síður hafa núverandi stjórnarflokkar
á stefnuskrá sinni að bæta úr þessu. 
Hugmyndin er sú að innkalla veiðiheimildir, 5% á ári og að innköllunin
hefjist 1. september 2010.  Þessi aðferð
á að fullnægja réttlætinu.  Réttlæti
hverra hefur hins vegar ekki verið tíundað. 

 

Ég ætla
ekki að gera lítið úr gremju þeirra sem hafa fylgst með oflátungshætti þeirra
sem hafa farið langt fram úr sjálfum sér innan sjávarútvegsins og hroka þeirra
sem tala fyrir þeirra hönd. 

En
gera þeir sem eru fullir þessarar gremju sér grein fyrir því að innan sjávarútvegsins
eru fjölmörg lítil sjávarútvegsfyrirtæki, fjölskyldufyrirtæki, sem hafa aldrei gert
annað en að nýta þær aflaheimildir sem þeim hefur verið úthlutað samkvæmt lögum
og sum hver þeirra lagt allt að veði til að auka við sig á þvi sviði?

 

Ég
tek dæmi:  Fyrirtæki í smábátaútgerð
er með 100 tonna kvóta og skuldar 100 milljónir, eftir gengishrun krónunnar.  Hinn 1. september 2010, að óbreyttum
aflaheimildum, mun fyrirtækið hafa 95 tonna kvóta en skulda um 0-1-105 milljónir.  

Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar
er augljóslega vilji til að styrkja smábáta- og strandveiðar.  Ekki hvaflar að mér að gera þar lítið úr
og handviss um að málinu fylgir góður hugur. 
En ég spyr:  Hvernig mun
framangreint smábátafyrirtæki eflast við það sem að framan er talið?  

Er líklegt að viðkomandi fyrirtæki hafi
færst upp á „styrkleikalista“ viðskiptabankans? 

Og
hitt, sem er ekki síður mikilvægt: er líklegt að viðkomandi einstaklingi eða fjölskyldu
hafi aukist þróttur og þol í útgerðinni eftir að hafa verið tilkynnt um 5 tonna
fyrninguna?  Spyr sá sem vill fá svör
og það skjótt og vel.  Jafnframt er
rétt að benda á að hugsanlega keypti hann dýrum dómum veiðiheimildir fyrir
tveimur árum sem nú hafa með öllu gufað upp eftir niðurskurð þorskveiðiheimilda
vegna veiðiráðgjafar Hafrannsóknastofnunarinnar.

 

Með þessari
lýsingu er ég ekki að lýsa stuðningi við núverandi fiskveiðkerfi eins og svo
margir virðast halda.  Ég er
einfaldlega að benda á þá stöðu sem fjölmörg smábátafyrirtæki, lítil fjölskyldufyrirtæki,
hringinn í kring um landið, eru í. 
Þessi fyrirtæki hljóta að eiga það skilið að fyrir þeim sé skýrt í
hverju þetta réttlæti sé fólgið. 

 

Það
er fullkominn ruddaskapur að tala um innköllun veiðiheimilda/atvinnuréttar eins
og ég hef ætíð litið á kvótann, án þess að taka skuldir fyrirtækjanna og
einstaklinganna þar inn í. Finnst
talsmönnum fyrningarleiðarinnar það sjálfsagt að sjávarútvegsfyrirtækin, stór
sem smá, séu skilin eftir með skuldirnar, skuldir sem breyttust í hrein og klár skrímsli
við gengishrun krónunnar?

 

Í
samstarfsyfirlýsingu núverandi stjórnarflokka stendur orðrétt:  „Markmið ríkisstjórnarinnar er að aðgerðir
gagnvart öllum smærri og meðalstórum fyrirtækjum liggi fyrir í síðasta lagi í
septemberlok“.  Ekki bólar á þessum
aðgerðum enn.

 

Ég
skora hér með á stjórnvöld að gera heildstæða grein fyrir því hvernig þau
hyggjast útfæra svokallaða fyrningaleið þannig að smábátaútgerðin og strandveiðarnar
standi eftir á styrkari fótum en áður. 
Eða er það kannsi ætlunin að halda smábátaflotanum utan við fyrningaleiðina?

 

Í þessu
sambandi hlýt ég að víkja að þeirri grafalvarlegu stöðu sem fjölmargar smábátaútgerðir
eru að komast í eftir hinn hrikalega niðurskurð á veiðiheimildum í ýsu.  Margar þessara útgerða eru um það bil að
binda báta sína og segja upp fjölda fólks.  Niðurskurðurinn í ýsunni er enn eitt dæmið um hina gríðarlegu
gjá sem er á milli veiðiráðgjafar Hafrannsóknastofnunarinnar og því sem þið
upplifið á miðunum. 

 

Hér þarf
sjávarútvegsráðherra að hafa skjótar hendur og ég brýni hann til dáða.  Ég minni á að samkvæmt lögum um
Hafrannsóknastofnun á hún að vera ráðgefandi
en ekki ráðandi. 

— 

Landssamband
smábátaeigenda hefur frá stofnun samþykkt ályktanir um frjálsræði til handfæraveiða.  Eftir 24 ára slag samþykkti aðalfundur
LS 2008 eftirfarandi, orðrétt: 

 

„Að gefa handfæraveiðar
frjálsar“. 

 

Þetta kalla ég að standa í lappirnar.  Eftir fjórðungsaldar slag um tilveru sína
samþykktu smábátaeigendur tillögu sem er í fullu samræmi við það sem lagt var
upp með á stofnfundi félagsins, sem krafðist “frjálsra veiða” fyrir smábáta. 

 

Þar sem ég og sjálfsagt flestir hér inni
eru löngu fullsaddir af vondum og verri fréttum undanfarinna missera ætla ég að
enda mál mitt með nokkrum orðum um hið nýja veiðikerfi, strandveiðikerfið.

 

Þegar við gengum af síðasta aðalfundi LS,
hafandi meðal annars samþykkt frjálsar handfæraveiðar óraði engan fyrir því hver
framvinda málsins yrði.  Ég fullyrði
að samþykktin var gerð af óskhyggju frekar en raunsæi. 

 

Hvað sem því líður gerðist það rúmu hálfu ári
síðar að stjórnvöld ákváðu að rifa glugga á kvótakerfinu og gera mönnum kleift
að róa án þess að hafa keypt eða leigt aflaheimildir.  Þessi gluggi var öllum opinn.  Mikill meirihluti þeirra sem nýttu sér möguleikann voru
trillukarlar með stórskertar aflaheimildir.  Lái þeim hver sem vill.  Frá því skerðingar á þorskveiðiheimildum hófust eru það smábátaeigendur
sem hafa orðið fyrir mestum búsifjum. 

 

Einhver sagði að réttarkerfi vesturlanda væri
sérstaklega hannað til að refsa þeim sem hnuplar brauðhleif í búð, en léti þann
sem rændi heilum banka það eftir.

 

Strandveiðikerfið, eða handfærakerfið eins
og ég tel réttnefni, er fagnaðarefni. 
Ég skil fullkomlega gremju þeirra sem hafa nýverið keypt dýrum dómum veiðiheimildir
aðila sem héldu bátunum og fóru á skak í sumar sem ekkert væri. 

 

Það samrýmist hins vegar illa okkar eigin málflutningi
að tala um deyjandi sjávarbyggðir annars vegar og  kvarta yfir löndunarbið hins vegar. 

 

Landssamband smábátaeigenda fagnar að sjálfsögðu
hinu nýja veiðikerfi þó svo ýmislegt megi betur fara í útfærslu þess.  Ég hvet sjávarútvegsráðherra til að
festa þetta kerfi í lögum hið allra fyrsta.      

—-!

Það var táknrænt stórviðrið sem gekk yfir
landið um síðustu helgi, réttu ári eftir fárviðrið sem feykti íslensku
efnahagslífi á hliðina.  Hið
fyrrnefnda er horfið út í buskann, en hið síðarnefnda er síður en svo gengið niður.  Enn ríkir mikil óvissa um framvindu mála. 

 

En það dugar ekki að leggja árar í bát.  Við eigum engan annan kost en að halda ótrauð
áfram og verum óþreytandi við að minna ráðamenn þjóðarinnar á gildi smábátaútgerðarinnar
og hvernig hún getur lagt af mörkunum í þeim aðstæðum sem uppi eru.

 

Nú þarf að skapa störf;  smábátaútgerðin er mannaflsfrek.

Nú þarf að spara gjaldeyri og draga úr
losun gróðurhúsalofttegunda – orkunotkun smábátaútgerðarinnar er brot af því
sem gerist hjá stóru skipunum.

Og nú þarf að auka virði sjávaraflans – það
er best gert með eflingu smábátaútgerðarinnar.

 

Aðalfundur Landssambands smábátaeigenda er
ykkar sameiginlegi vettvangur og ég brýni ykkur til láta hvergi deigan síga.  Því segi ég við ykkur:  Róið!“

Arthur Bogason

 

,