12. nóvember sl. fjallað um málþing Orator um gengislán. Þar leiddi Eyvindur G. Gunnarsson
lektor við lagadeild HÍ sterk rök að því að gengislán sem almenningur hefði
tekið á undanförnum árum væru í raun íslensk lán. Þau hefðu verið greidd út í krónum og greitt af þeim í krónum
og því óheimilt að „verðtryggja“ þau með gengi erlendra gjaldmiðla.
Frétt og umfjöllun um málefnið
vakti mikla athygli á sínum tíma og var því beðið með óþreyju eftir dómi í
sambærilegu máli.
Sl. föstudag 12. febrúar
birti Héraðsdómur Reykjavíkur dóm sem staðfestir skoðanir Eyvindar. Í málinu stefndi
Lýsing hf tveimur einstaklingum til greiðslu gengistryggðarar skuldar samkvæmt
kaupleigusamningi um bifreið. Deilt var um hvort svokölluð
gengistrygging væri andstæð lögum 1-20-38 um vexti og verðtryggingu.
Í III. kafla dómsins segir
m.a. (leturbreyting er LS):
„Lögmæti tengingar í
lánasamningi aðila við gengi erlendra gjaldmiðla eða „myntkörfu“ veltur á því
hvort lán hafi verið veitt í íslenskum krónum og ef svo er hvort viðmiðun við
erlenda gjaldmiðla teljist vera „verðtrygging“ í skilningi VI. kafla laga nr.
1-20-38.
Stefnandi heldur því fram að með
kaupleigusamningnum hafi hann lánað stefnda „erlent fé með svonefndri
myntkörfu“, eins og segir í sókn stefnanda. Því til stuðnings vísar hann til
ákvæða samningsins um gengistryggingu, eigin yfirlits um gjaldeyrismillifærslur
og innheimtuseðla sem hann hefur lagt fram. Við mat á því hvort um lán í
erlendri mynt hafi verið að ræða verður einungis horft til samnings aðila enda
getur niðurstaðan ekki ráðist af því hvort stefnandi hafi fjármagnað
lánafyrirgreiðslu sína á innlendum eða erlendum lánsfjármarkaði.
Stefnandi er sérfróður um lánaviðskipti
og ber hallann af óskýrleika samningsins. Hann ber þannig, gegn andmælum
stefnda, sönnunarbyrði fyrir því að lán hafi verið veitt í erlendum gjaldmiðli.
Það er niðurstaða dómsins að stefnandi hafi ekki sannað þá staðhæfingu.
Samningur aðila er í íslenskum krónum. Kaupverð bifreiðarinnar er í íslenskum
krónum og ekki verður annað ráðið af samningi aðila en að seljandi
bifreiðarinnar hafi fengið greiðslu frá stefnanda í íslenskum krónum. Þá verður
leiguverð innheimt í íslenskum krónum samkvæmt 7. gr. samningsins. Samningurinn
telst því vera í íslenskum krónum í skilningi 13. gr. laga nr. 1-20-38 um vexti
og verðtryggingu.
Kemur þá til skoðunar hvort
tenging samnings í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla teljist vera
verðtrygging í skilningi VI. kafla laga nr. 1-20-38, þ.e. 13. og. 14. gr.
þeirra, en ákvæðin eiga einungis við um skuldbindingar þar sem greiðslur skulu
verðtryggðar. Í 13 gr. segir að með verðtryggingu sé átt við breytingu á
hlutfalli við innlenda verðvísitölu og í 14. gr. er heimild til verðtryggingar
afmörkuð við vísitölu neysluverðs. Verðtrygging samkvæmt VI. kafla er þó ekki
alfarið bundin við vísitölur sem mæla breytingar á almennu verðlagi, þar sem
heimilt er samkvæmt 2. mgr. 14. gr., að miða í lánasamningi við innlenda eða
erlenda hlutabréfavísitölu eða safn slíkra vísitalna. Gefur sú heimild
vísbendingu um að hugtakið „verðtrygging“ í VI. kafla skuli ekki sæta þröngri
túlkun.
Vaxtalaga nr. 7-19-25, sbr.
lög nr. 5-19-13, sem féllu úr gildi með gildistöku laga nr. 1-20-38, höfðu að
geyma rýmri ákvæði um verðtryggingu skuldbindinga. Samkvæmt 20. gr. þeirra laga
giltu ákvæði V. kafla laganna um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár „ … um
skuldbindingar um sparifé og lánsfé í íslenskum krónum þar sem skuldari lofar
að greiða peninga og þar sem áskilið er að greiðslurnar skuli breytast í
hlutfalli við verðvísitölu eða vísitölu gengis á erlendum gjaldmiðli, sbr. 21.
gr.“ Það var skilyrði verðtryggingar samkvæmt 21. gr. laganna að grundvöllur
hennar væri annað hvort vísitala neysluverðs eða „vísitala gengis á erlendum
gjaldmiðli eða samsettum gjaldmiðlum sem Seðlabanki Íslands reiknar og birtir
mánaðarlega í Lögbirtingablaði.“
Viðskiptaráðherra skipaði
árið 2000 nefnd til að endurskoða vaxtalög nr. 7-19-25 og lagði fram frumvarp á
126. löggjafarþingi sem varð að lögum nr. 1-20-38. Í almennum athugasemdum með
frumvarpinu segir: „Þær breytingar sem lagðar eru til að gerðar verði á
verðtryggingarkafla vaxtalaga eru eftir farandi: Heimildir til að binda
skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla eru felldar
niður …“ Í athugasemdum við 13. gr. frumvarpsins segir: „Í 1. mgr. er lagt
til að heimildir til að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi
erlendra gjaldmiðla verði felldar niður …“ Um 13. og 14. gr. segir: „Samkvæmt
13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda
skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla. Er talið
rétt að taka af allan vafa þar að lútandi”. Sami skilningur kom fram í umræðum
á Alþingi um málið og engar breytingar voru gerðar á fyrrnefndum ákvæðum
frumvarpsins í meðförum Alþingis.
Samkvæmt vaxtalögum nr.
7-19-25, sbr. lög nr. 5-19-13, náði „verðtrygging“ einnig til tengingar við
erlenda gjaldmiðla. Núgildandi vaxtalögum var ekki ætlað að þrengja það hugtak
og auka heimildir til tengingar við erlenda gjaldmiðla. Lögunum var þvert á
móti ætlað að útiloka að skuldbindingar í íslenskum krónum væru tengdar
erlendum gjaldmiðlum. Tenging skuldbindinga við gengi erlendra gjaldmiðla telst
því verðtrygging í skilningi VI. kafla laga nr. 1-20-38. Enda þótt lögin kveði
ekki beinlínis á um bann við því að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við
gengi erlenda gjaldmiðla þá þykir samkvæmt framanrituðu sýnt að með þeim hafi
verið felld úr gildi heimild til að tengja skuldbindingar í íslenskum krónum
við erlenda gjaldmiðla. Óhjákvæmilegt er að líta til vilja löggjafans við
túlkun laganna. Grundvöllur verðtryggingar samkvæmt samningi
aðila, þ.e. ákvæði 4. og 7. gr. samningsins um gengistryggingu, er því í andstöðu
við VI. kafla laga 1-20-38 og því ógild. Skiptir þá hvorki máli hvort
eftirlitsaðilar, eins og Seðlabanki og Fjármálaeftirlit, hafi vitað af
samningunum og ekki gert athugasemdir né lögbundin úrræði eða samkomulag
stjórnvalda við fjármálafyrirtæki til létta greiðslubyrði fólks í svipaðri
stöðu og stefndi, eins og stefnandi byggir á. Samningurinn er á hinn
bóginn ekki ógildur í heild sinni eins og stefndi heldur fram.“
Áslaug Björgvinsdóttir, settur
héraðsdómari, kvað upp dóminn.
Mikill meirihluti lána hjá félagsmönnum LS eru í erlendri mynt. Þrátt fyrir fundi LS með lánastofnunum og ráðherrum hafa enn ekki fengist leiðréttingar með almennum aðgerðum á þeim lánum. Dómurinn sem féll sl. föstudag er skref í átt til leiðréttingar verði niðurstaða Hæstaréttar sú sama og Héraðsdóms Reykjavíkur, en gera má ráð fyrir áfrýjun.
Fylgst verður náið með framvindu þessa máls enda hagsmunir félagsmanna gríðarlegir varðandi niðurstöður þess.
