Í jólablaði Fiskifrétta birtist grein eftir formann LS, Arthur Bogason,
undir titlinum „Áróður og blekkingar’.  Tilefni skrifanna var
heimildarmynd sem sýnd var á RÚV nú nýverið og fjallaði um
matvælaframleiðslu í Bandaríkjunum. Greinin er hér í heild sinni:

Hún var hrollvekjandi heimildarmyndin sem sýnd var í Ríkissjónvarpinu
fyrir stuttu og fjallaði um stóru matvælaframleiðslufyrirtækin í
Bandaríkjunum. Hún var ekki hrollvekjandi fyrir þær sakir að vera
uppfull af ómerkilegum áróðri og vísvitandi blekkingum. Hún var það
vegna þess að hún var að uppistöðu sönn.

Ósönn ímynd
Sú
ímynd sem stærstu matvælaframleiðslufyrirtæki heims draga upp af sér er
einfaldlega röng.  Það kannast hver við það sem farið hefur í
matvælaverslanir, hvort heldur hérlendis eða t.d. í Bandaríkjunum, að
hillurnar svigna undan vörum sem skarta fallegum myndum og teikningum af
bændabýlum og búgörðum þar sem kýr og hænsni ráfa um á grænum grundum í
hamingju sólríkra daga. Þessi ímynd gefur neytendum þægilega
tilfinningu um heilbrigt samband vörunnar við náttúruna annars vegar og
þá sjálfa sig hins vegar. Hún þjónar sannarlega ekki þeim tilgangi að
draga upp sannleikann um „búreksturinn’. Væri það gert myndi tæpast
nokkur maður snerta viðkomandi vörur með glóandi töngum. Virðingarleysið
fyrir náttúrunni, hvort heldur það eru dýr, gróður, vatn eða
starfsfólk: allt er fótum troðið í nafni hins heilaga Mammons. Ætli hafi
ekkert staðið í þeim sem hafa gert hann að leiðtoga lífs síns?

Buddan er áttavitinn
Í
myndinni var að auki viðtal við bandarískan bónda sem hefur enn sem
komið er þorað að standa í eigin lappir og framleiðir matvörur sem
standa undir þeim umbúðarmyndum sem getið er um. Hann benti með réttu á
þann kostnað sem stórfyrirtækin reikna aldrei inn: Það eru spjöllin sem
unnin eru á náttúrunni og heilsufari fólks.

Því miður er
staðreyndin sú að neytendur, í Bandaríkjunum sem á Íslandi, láta sér
þessi mál yfirleitt í léttu rúmi liggja. Buddan er áttavitinn í
innkaupunum. Þeirri fullyrðingu er oft haldið á lofti að „neytendasamtök
annars staðar en á Íslandi’ láti nú aldeilis finna fyrir sér. Ég held
að munurinn sé sáralítill ef nokkur. Samtök neytenda geta aldrei orðið
sterkari en meðvitund félagsmannanna.

Sannleikurinn er sá að í landbúnaði eru gríðarleg átök milli raunverulegra bænda og iðnaðarfyrirtækja.

Fiskveiðar og fiskrækt
Í
fiskveiðum og fiskrækt er þessu svipað farið. Annars vegar eru það
smábátaflotar heimsins og hins vegar iðnaðarveiðarnar sem takast á. Því
er oft slegið upp, sérstaklega hérlendis, að það sé leitt að átök milli
þessara aðila skuli enn eiga sér stað og vitaskuld ættu þessi
útgerðarform að taka höndum saman – og svo framvegis. Staðreyndin er
auðvitað sú að þetta er ekkert að ástæðulausu. Þessi tvö útgerðarform
eru í mörgu gerólík og því fjarri lagi að þau eigi samleið á öllum
sviðum.

Formúlan sú sama
Stórfyrirtækin í sjávarútvegi
hafa fyrir löngu áttað sig á því að á þau muni halla, þegar umræðan um
umhverfismál verður alls ráðandi um fiskveiðarnar.

Þess vegna
hafa fjölmörg þeirra leitað skjóls á bak við umhverfismerkið MSC og ætti
ekki frekar að þurfa að kynna það flestum lesendum Fiskifrétta.
Formúlan er alveg sú sama og í landbúnaðinum og sömu brögðum er beitt:  Á
fjölmörgum umbúðum utan um sjávarafurðir má sjá myndir og teikningar af
litlum bátum og gömlum fiskimönnum, „hetjum hafsins’ og allur sá pakki.

Ég
velti því oft fyrir mér, hvort þeir sem reka þessi stóru og öflugu
fyrirtæki, hvort heldur er í landbúnaði eða sjávarútvegi, trúi því
sjálfir að framleiðsluferlarnir sem þessi fyrirtæki byggja á, fái
staðist til lengdar. Ég leyfi mér að efast um það. Mér er nær að halda
því fram að ástæða þess að svo algengt er að þau nota myndir af smábátum
sé sú, að innst inni vita þau að í framtíðinni munu fiskveiðarnar að
langstærstum hluta verða stundaðar af slíkum flotum.

Ég óska lesendum Fiskifrétta gleðilegra jóla.
Höfundur er formaður Landssambands smábátaeigenda