——–

30. september 2011

Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra

Jón Bjarnason

Efni: Greinargerð um fiskveiðistjórnunarfrumvarp og
tillögur til breytinga

Meðfylgjandi er
greinargerð formanns og varaformanns sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar
Alþingis um fiskveiðistjórnunarfrumvarp sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra,
ásamt tillögum um þær breytingar sem gera þarf á frumvarpinu áður en það verður
lagt fram að nýju.

Tillögur okkar byggja
m.a. á fiskveiðistjórnunarkafla stjórnarsáttmálans, jafnræðis- og atvinnufrelsisákvæðum
stjórnarskrár og mannréttindanefndar SÞ, auk tillögu stjórnlagaráðs að nýju
auðlindaákvæði í stjórnarskrá.

Til grundvallar
liggur sú stefnumörkun að

·      nytjastofnar á Íslandsmiðum séu auðlind í sameign
íslensku þjóðarinnar;

·      afnot þeirra myndi aldrei eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði;

·      fiskveiðiauðlindina eða réttindi tengd henni
megi aldrei selja eða veðsetja;

·      fiskveiðar við Ísland séu þjóðhagslega
hagkvæmar, að þær treysti byggð og skapi störf;

·      þjóðin njóti eðlilegs arðs af auðlind sinni;

·      nýting auðlindarinnar miði að sjálfbærri þróun
og almannahag;

·      nýtingarleyfi auðlindarinnar séu veitt á
jafnræðisgrundvelli;

·      allir menn séu jafnir og eigi
stjórnarskrárvarinn rétt til að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa (sbr 65. og
75. gr. stjórnarskrár).

Við teljum brýnt að
litið sé samfélagslegra áhrifa fiskveiðistjórnunarinnar í bráð og lengd. Í því
skyni verði reistar skorður við því að arður útgerðarinnar byggi á útleigu
aflaheimilda og viðskiptum með þær í stað veiðanna sjálfra. Sköpuð verði
skilyrði til nýliðunar í greininni, dreifðrar eignaraðildar, heilbrigðra
rekstrarskilyrða, eðlilegrar verðmyndunar aflaheimilda, og atvinnueflingar á grundvelli jafnræðis og
atvinnufrelsis.

 Þær breytingar sem við leggjum til eru eftirfarandi:

·         Opnuð verði gátt á milli hluta 1
(nýtingarsamninga) og hluta 2 (leigupotts) þannig að handhafar nýtingarsamninga
eigi þess kost að bjóða í aflaheimildir í leigupotti og kvótalitlar útgerðir
eigi þess kost að bjóða í nýtingarsamninga.

·      Að sama skapi verði leiguhlutinn aukinn að
verulegum mun, t.d. í 20-30% þeirra aflaheimilda sem til ráðstöfunar er hverju
sinni.

·      Horfið verði frá hinum svokallaða byggðapotti,
sömuleiðis rækju- og skelbótum.

·      Strandveiðar verði gefnar frjálsar í
skilgreindri strandveiðihelgi að uppfylltum skilyrðum sem nánar eru
skilgreindar í greinargerðinni.

·      Skerpt verði á markmiðsetningu og útfærslu á
takmörkunum framsals aflaheimilda, einkum varðandi leiguframsal.

·      Kvótaþing verði skilgreint betur og ígrundaðar
vel þær aðferðir sem viðhafðar verða við uppboð aflaheimilda.

·      Allur afli verði boðinn á innlendan markað.

·      Skilið verði milli veiða og vinnslu. 

Við lýsum okkur
reiðubúnar til þess að skrifa frumvarpið upp að nýju í umboði ráðherra og í
samráði við sérfræðinga, eins og fordæmi eru fyrir við smíði frumvarpa í stjórnarráðin
(sbr. Jarðalög).

Virðingarfyllst,

Lilja Rafney
Magnúsdóttir,                                                

formaður sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar Alþingis

Ólína Þorvarðardóttir

varformaður
sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar Alþingis

—

Greinargerð Ólínu
Þorvarðardóttur og Lilju Rafneyjar Magnúsdóttur til sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra um fiskveiðistjórnunarfrumvarp

 

Sjávarútvegs- og
landbúnaðarnefnd Alþingis hefur tekið til umfjöllunar frumvarp til laga um
stjórn fiskveiða  mál 827 (þskj 1475) sem
sjávarútvegsráðherra mælti fyrir á Alþingi s.l. vor.

Málið var sent 80
aðilum til umsagnar og hafa nefndinni borist 27 erindi um málið. Af umsögnum er
ljóst að skoðanir eru afar skiptar um framtíðarskipan fiskveiðistjórnunar. Fjölmargir
umsagnaraðilar lýsa sig sammála markmiðum þeim sem sett eru fram í
frumvarpinu.  Allir umsagnaraðilar gera
hinsvegar verulegar athugasemdir við framsetningu frumvarpsin. Á það jafnt við
um þá sem eru á móti fyrirhuguðum breytingum sem og stuðningsmenn áformaðra breytinga
á núverandi kvótakerfi.

Það er því mat
formanns og varaformanns sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar Alþingis að
frumvarpið þurfi að taka til gagngerrar endurskoðunar áður en það verður lagt
fram að nýju á 140. þingi sem hefst 1. október n.k.

Undirritaðar lýsa sig
reiðubúnar til liðsinnis við að umsemja frumvarpið áður en það verður lagt fram
á nýju þingi. Það er tillaga okkar að við samningu nýs frumvarps verði tekið
mið af ábendingum okkar síðar í þessu skjali.

Fyrst verður þó gerð
grein fyrir helstu samnefnurum þeirra umsagna sem fram hafa komið um frumvarpið.

Umsagnir

 

Hækkun veiðigjalds

Umsagnaraðilar eru almennt
sammála um að hækkun veiðigjalds sé hófleg. ASÍ telur að það þýði í reynd 6% af
heildartekjum greinarinnar (19% af EBITDA). Jón Steinsson hagfræðingur
telur  veiðigjaldið jafngilda 25% af
auðlindaarðinum sem verður til við veiðar á grundvelli nýtingarsamninga. Hann
bendir á að 20% auðlindarðsins muni koma inn í formi veiðigjalds, 10% á
grundvelli uppboðs aflaheimilda, 5% í gegnum byggðaráðstafanir, þ.e. 35%  til samfélagsins en 65% verði eftir í höndum
kvótahafa.  Hann vekur athygli á því að
afli sé nú þegar seldur á undirverði þegar aflaverð er hátt og sjómenn þar með
hlunnfarnir um sinn hlut í skiptaverðmæti afla. Samkvæmt frumvarpinu mun
veiðigjald ekki leggjast á allan auðlindaarðinn þar sem hluti hans er bókfærður
í fiskvinnslu en ekki fiskveiðum.

 

Nýtingarsamningar

Almennt eru ekki
gerðar athugasemdir við að byggt sé á tímabundnum nýtingarsamningum. Skoðanir  eru þó skiptar um tímalengt þeirra. ASÍ,
Útvegsmenn, Landsbankinn o.fl. telja nýtingartímann of skamman – áhugahópurinn
Betra kerfi telur hann of langan. Landsbankinn telur að vísu að „hinn stutti
nýtingartími sem lagður er til í frumvarpinu sé „í engu samræmi við
nauðsynlega langtímafjármögnun í sjávarútvegi.

Hér má benda á að
nýtingartíminn mun að öllum líkindum haldast í hendur við tímalengd
fjármögnunarþarfar. Ekki er óalgengt að t.d. húsnæðislán séu veitt til 40 ára,
jafnvel lengur, þó að um mun minni fjárfestingar sé að ræða. Ekki verður heldur
fallist á sjónarmið útvegsmanna um að miðað skuli við allt að 65 ár til
samræmis við afnot vatns- og jarðhitaréttinda, enda um gerólíkar fjárfestingar
að ræða.  Almennt  rekstrarumhverfi fyrirtækja í landinu er með
þeim hætti að ekki liggur fyrir rekstraröryggi 
til langs tíma en fjármögnun þeirra byggist á viðskiptalegum forsendum
og rekstrargrundvelli hverju sinni.

Framsal aflaheimilda

ASÍ, Landsbankinn, hópur
hagfræðinga sem sjávarútvegsráðherra lét gera úttekt á efnahagslegum áhrifum
frumvarpsins o.fl.  vara við takmörkun á
varanlegu framsali. ASÍ telur hinsvegar rétt að takmarka leiguframsal,
enda  ýti það undir „brask með
aflaheimildir en varanlega framsalið varði viðskipti með sjávarútvegsfyrirtæki
og veðhæfi þeirra.

 Miklar takmarkanir eru á leiguframsali í
frumvarpinu frá því sem nú er og spurning hvort ganga eigi enn lengra og hvort
tegundatilfærsla dugi ein til að mæta sem bestri nýtingu aflaheimilda. Með því
að ríkið endurráðstafi innan ársins þeim aflaheimildum sem handhafar
nýtingasamninga veiða ekki má auka aðgengi annara að aflaheimildum. Framsal
aflaheimilda er andstætt þeim grunnrökum sem liggja að baki reglu 1. gr. gildandi
fiskveiðistjórnunarlaga sem kveður á um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu
sameign þjóðarinnar . Heimild 12. gr. þeirra laga hefur leitt til
yfirveðsetningar  og skuldsetningar í
sjávarútvegi án þess að sú skuldasöfnun hafi skilað sér sem skyldi í
fjárfestingum innan greinarinnar. Skipastóllinn er t.d. orðinn gamall
(meðalaldur 20-25 ár). Þá hefur framsal aflaheimilda ýtt undir  eignarréttarkröfur útgerðarmanna á
auðlindinni. Reynsla síðustu 20 ára hefur leitt í ljós að þau varúðarorð og
andstaða sem kom fram við setningu laga sem heimiluðu framsal aflaheimilda og laga
um samningsveð, og þar með óbeina veðsetningu aflaheimilda áttu við rök að
styðjast. Túlkun fyrrgreindra laga hefur fest núverandi kvótakerfi í sessi og
ýtt undir eignaréttar- og skaðabótakröfu útgerðarinnar ef við því verði
hróflað.

Veðsetning aflaheimilda                                                                     

Allmargir
umsagnaraðilar leggjast gegn banni við veðsetningu aflaheimilda, sem gert er
ráð fyrir í frumvarpinu. Telja umsagnaraðilar að það þrengi rekstrarskilyrði og
lánsmöguleika sjávarútvegsfyrirtækja. 
Athygli skal vakin á því að það ákvæði frumvarpsins felur þó ekki í sér
eiginlega breytingu á löggjöf, nema í þá átt að rýmka svigrúm frá núgildandi
banni sem lög nr. 75/1997 kveða á um við veðsetningu aflaheimilda, en þar segir:

 

„Eigi er heimilt að veðsetja
réttindi til nýtingar í atvinnurekstri, sem skráð eru opinberri skráningu á
tiltekið fjárverðmæti og stjórnvöld úthluta lögum samkvæmt, t.d. aflahlutdeild
fiskiskips og greiðslumark bújarðar. (4. mgr., 3.gr.)

Í þessu sambandi er
vert að hafa hér í huga tillögu stjórnlagaráðs að nýju auðlindaákvæði  í stjórnarskrá, en í frumvarpsdrögum
stjórnlagaráðs til stjórnskipunarlaga er gerð tillaga um að 34. gr. stjórnarskrárinnar
hljóði svo:

   Auðlindir í
náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign
þjóðarinnar.  Enginn getur fengið
auðlindirnar, eða réttindi tengd þeim, til eignar eða varanlegra afnota og aldrei má selja þær eða veðsetja. Til
auðlinda í þjóðareign teljast náttúrugæði, svo sem nytjastofnar, aðrar auðlindir 
hafsins og hafsbotns innan íslenskrar lögsögu

 

Pottaskipting / vald ráðherra

Nánast allir
umsagnaraðilar gagnrýna hið mikla ráðherravald sem fram kemur í frumvarpinu
ekki síst við úthlutun aflaheimilda úr svokölluðum byggðapotti. 

Hagfræðingahópurinn
og ASÍ telja raunar að stjórnvöld eigi ekki að láta eina atvinnugrein bera
kostnað af byggðaúrræðum eins og það er orðað, 
heldur skuli tekjur ríkisins af veiðigjaldi látnar renna til byggðanna í
formi styrkja – jafnvel í gegnum Jöfnunarsjóð sveitarfélaga. 

Ekki verður fallist á
það sjónarmið að byggðarlög landsins verði gerð að þurfalingum á framfæri hins
opinbera með þeim hætti sem þarna er lagt til. Þvert á móti ber að stefna að
sjálfbæru atvinnulífi í byggðum landsins ekki síst á stöðum þar sem sjósókn,
fiskvinnsla og útgerð hafa byggst upp frá alda öðli.

ASÍ segir  í umsögn sinni að pottafyrirkomulagið muni „auka
óhagkvæmni í greininni með því að færa afla frá útgerðaraðilum með mikla
framleiðni til útgerðarðila með minni framleiðni.

Ekki verður fallist á
þetta sjónarmið þar sem atvinnusköpun mun fyrirsjáanlega hljótast  af því að gefa minni útgerðaraðilum kost á
aflaheimildum. Minni framleiðni þarf ekki að þýða minni hagkvæmni, síst af öllu
í samfélögum sem þurfa á atvinnusköpun að halda. Horfa verður til þess að
miklar fjárfestingar eru víða í sjávarbyggðum sem miklu skiptir fyrir þjóðarhag
að séu nýttar sem best.  Þá ber að líta
til þeirra margfeldis áhrifa og afleiddu starfa sem fylgja sjávarútvegi, litlum
sem stærri útgerðum. Fjárfestingarnar liggja líka í mannauði, verkþekkingu og
grunngerð sjávarbyggðanna sem molna niður ef horft er eingöngu til hagræðingar
í krafti stærða. Sjávarútvegur þarf á að halda fjölbreytni og dreifðri
eignaraðild líkt og aðrar atvinnugreinar ef tryggja á samkeppni  og traust búsetuskilyrði vítt og breitt um
landið.

Fram hafa komið
ábendingar um að leigupotturinn svokallaði sé of lítill til þess að bera uppi
eðlilega verðmyndun aflaheimilda. Þá sé innstreymið í hann of ómarkvisst og
ójafnt, hætta sé á samráði í uppboðum á kvótaþingi úr leigupottinum og því
þurfi uppboðsaðferðir kvótaþingsins að vera vel ígrundaðar.  Fram hefur komið í opinberri umfjöllun að árið
2009 voru 42% aflaheimilda leigðar frá útgerðaraðilum með einum eða öðrum
hætti. Þetta kallar á að aflað verði nákvæmari upplýsinga um aflaheimildir á
leigumarkaði til að gefa hugmynd um hver æskileg stærð leigupottsins þyrfti að
vera.  Hópur hagfræðinga sem
sjávarútvegsráðherra lét gera úttekt á efnahagslegum áhrifum frumvarpsins benti
m.a. á að huga þyrfti betur að grunnhugmyndinni á bak við leiguhlutann og
„dýpka pottinn verulega frá því sem nú er (bls. 71 og 83). Undir þessi
sjónarmið skal tekið.

Strandveiðar

Ýmsir umsagnaraðilar
(þ.á.m. ASÍ)  amast við strandveiðum á
þeirri forsendu m.a. að þær myndi ekki langtímastörf og fjárfestingar í
strandveiðum séu „ekki skynsamlegar. Ekki er unnt að fallast á þetta
sjónarmið. Í sumar voru 685 bátar á strandveiðum við Ísland, landanir voru 15637
og 8561 tonn af fiski komu að landi. Strandveiðar eru hrein viðbót við
atvinnuflóruna inna sjávarútvegsins. Þær eru sá angi atvinnugreinarinnar sem
býður einna helst upp á jafnræði og atvinnufrelsi, auk þess sem veiðarnar eru
líklega þær vistvænustu sem völ er á. 
Fremur er ástæða til að auka þær en minnka við núverandi aðstæður, enda
viðbúið að aukið frjálsræði þessara veiða gæti skapað milljarða í gjaldeyristekjur
og þúsundir starfa.

Nokkuð er um að
umsagnaraðilar vísi til þess að afli strandveiðibáta sé á einhvern hátt lakari
en annar afli sem færður er að landi Þessi fullyrðing stangast á við niðurstöðu
sérstakrar úttektar sem Háskólasetur Vestfjarða gerði um reynsluna af
strandveiðunum eftir sumarið 2009, en þar kom fram að afli strandveiðibáta væri
síst lakari og í mörgum tilvikum betri en afli stærri báta. . Nýleg úttekt sem
sjávarútvegs og landbúnaðarráðuneytið lét gera á aflagæðum strandveiðibáta
leiðir í ljós að afli strandveiðibáta er sambærilegur við afla annara smábáta.
Enn fremur að aflameðferð strandveiðibáta hafi batnað að mun. Markaðir erlendis
kalla mjög eftir hráefni sem er upprunavottað og að stundaðar séu vistvænar
veiðar. Þessari eftirspurn getur strandveiðiflotinn fyllilega mætt.

Hvað tekur við?

Fjölmargir
umsagnaraðilar gagnrýna harðlega að ekki skuli ljóst af frumvarpinu hvað skuli
taka við að loknum 15 ára nýtingartíma og 8 ára framlengingartíma
nýtingarsamninga. Þetta er skiljanleg gagnrýni. Hafa ber þó í huga að með
nýtingasamningum er verið að horfa mun lengra fram á við en í núverandi löggjöf
sem eingöngu gerir ráð fyrir úthlutun aflaheimilda frá ári til árs. Í frumvarpinu
eru endurskoðunarákvæði enda eðlilegt þegar um jafn veigamiklar breytingar er
að ræða að löggjafinn meti reynsluna af nýbreytninni að ákveðnum tíma liðnum.

Nýliðun

Flestir
umsagnaraðilar draga nýliðunarmöguleika í efa á grundvelli fyrirliggjandi
frumvarps. Bent hefur verið á að nýtingarsamningarnir bjóða ekki upp á nema
óverulega nýliðun að óbreyttu, hins vegar séu mun meiri möguleikar til
nýliðunar í strandveiðum og leiguhluta, að því gefnu að leiguhlutinn sé
nægjanlega stór.  

Til að tryggja
réttláta skiptingu fiskveiðiauðlindarinnar og nægjanlega nýliðun teljum við
heppilegast að farin verði blönduð leið, þ.e. að menn eigi kost á að bjóða í
nýtingasamninga ásamt því að nægjanlegt framboð aflaheimilda sé í leigupotti
ríkisins. Jafnframt að stórefla strandveiðar. Þetta samanlagt teljum við að
geti byggt upp möguleika nýliða til áframhaldandi fjárfestinga og
atvinnuþátttöku innan greinarinnar.

 

Einstakar umsagnir

 

Landsbankinn

Í umsögn sinni leggst
Landsbankinn gegn öllum fyrirhuguðum breytingum á fiskveiðistjórnuninni sem
hann telur að muni hafa áhrif á fjárhagsstöðu bankans. Fram kemur í umsögninni
að 18,4% af heildarútlánasafni bankans 
muni verða fyrir áhrifum, en það er lánasafn sem nemur 114,4 milljörðum
króna. Bankinn gefur sér þó þá undarlegu forsendu að „ekki komi til
endurnýjunar á aflheimildum til lántaka og miðað við 15 ára
greiðslustreymi.  Bankinn gefur sér
sumsé að engin endurúthlutun muni eiga sér stað á aflaheimildum eftir fimmtán
ár, og þetta muni skerða lánveitingar til sjávarútvegsfyrirtækja um 22% eða 25
milljarða króna. 

Það er deginum
ljósara að þessi forsenda, sem bankinn kallar „varúðarnálgun fær ekki með
neinu móti staðist. 

LÍÚ, SF og SAA – sameiginleg umsögn

Samtökin segja markmið
frumvarpsins „augljóslega vera það að „kollvarpa rekstri
sjávarútvegsfyrirtækja með meiru. 
Fullyrðingin dæmir sig sjálf og því ekki ástæða til að fjölyrða frekar
um hana. Að svo miklu leyti sem aðrar umsagnir koma heim og saman við
athugasemdir hagsmunasamtakanna er gerð grein fyrir þeim í þessu skjali og
afstaða til þeirra tekin.

Alþýðusamband Íslands

ASÍ leggst gegn
frumvarpinu í óbreyttri mynd en lýsir sig sammála meginmarkmiðum þess,  m.a. að gerðir séu tímabundnir
nýtingarsamningar gegn gjaldi. Samtökin vilja lengri nýtingartíma en frumvarpið
gerir ráð fyrir en gera ekki grundvallarágreining. Þau lýsa sig sammála því
markmiði að fiskveiðiauðlindin sé í eigu þjóðarinnar og að arðurinn af nýtingu
hennar renni til þjóðarinnar í formi auðlindagjalds. Í umsögninni er lögð áhersla
á að hlutlæg viðmið liggi til grundvallar við úthlutun nýtingarsamninga, að
ströng skilyrði séu fyrir úthlutun þeirra. Undir þessi sjónarmið skal tekið.

Þá telur ASÍ of
skammt gengið í takmörkun á leiguframsali og bendir á að leiguframsalið bjóði
upp á brask með aflaheimildir og því beri að setja skorður frekar en að hamla
gegn varanlegu framsali eins og lagt er til í frumvarpinu, enda varði varanlega
framsalið viðskipti með fyrirtæki en ekki aflaheimildir.

Áhugahópurinn Betra kerfi

Hópur áhugamanna sem
allir hafa með einu eða öðru móti reynslu af eða þekkingu á núverandi
kvótakerfi.  Í umsögn hópsins er rakin
saga kvótakerfisins frá upphafi og rætt í því samhengi  um þjóðarétt og stjórnarskrárákvæði um jafnræði
og atvinnufrelsi.  Í umsögninni er vakin athygli
á hinum skökku samkeppnisskilyrðum sem við lýði eru í íslenskum sjávarútvegi og
bent réttilega á að „útleiga og sala aflaheimilda er allt önnur
atvinnustarfsemi en sjálfar veiðarnar. 
Þá minnir hópurinn á (og vísar í hagfræðiúttektir HA og hagdeildar HÍ)
að fyrstu 17 árin eftir að framsal aflaheimilda var heimilað varð engin framleiðniaukning
í útgerðinni.  Telur hópurinn brýnt að
samkeppnislög nái yfir sjávarútveginn eins og aðrar atvinnugreinar.

Hagfræðingahópurinn

Hópur hagfræðinga sem
sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra fól að gera úttekt á efnahagslegum áhrifum
frumvarpsinsins komst að þeirri niðurstöðu að hagur sjávarútvegsfyrirtækja
versnaði með frumvarpinu. Hærra veiðigjald og flutningur afla frá núverandi
handhöfum veiðiheimilda í potta hafi  neikvæð áhrif á reksturinn. Takmarkanir og
síðar bann við framsali  er talið koma í
veg fyrir hagkvæmni í sjávarútvegi. Viðskipti með aflaheimildir grisji út aðila
sem síður standi sig í veiðum og hleypi þeim að sem betur standi að vígi.
Hagfræðingahópurinn telur bann við veðsetningu óráðlega, að hún hækki
eiginfjárkröfu, verð á aflaheimildum muni falla um helming og þar með veiki veðsetningarbannið
eiginfjárstöðu útgerða. Telur hópurinn að hluti skulda myndi á endanum lenda á
skattgreiðendum. Þeir telja að bann við veðsetningu dragi úr getu fyrirtækja
til að fjármagna sig og við það muni möguleikar á nýliðun minnka en einungis fjársterkir
aðilar geti byggt sig upp. Nýliðun í strandveiðum er talin óhagkvæm. Ástæðan
fyrir því er talin mikil fjárfesting  og
sókn í veiðar á skömmum tíma sem skili sér síður í góðri afkomu fyrir
atvinnugreinina og þjóðarbúið.  Hagfræðingarnir telja hins vegar að útgerðin
standi undir hærra veiðigjaldi eins og sýnt hefur verið fram á í skýrslu
Háskólans á Akureyri.

Hér skal til þess
litið að verðmyndun á aflaheimildum undanfarin ár hefur verið að byggjast upp á
innbyrðis viðskiptum greinarinnar. Í þeim viðskiptum hefur verð skrúfast upp
meira en raunveruleg innistæða er fyrir. 
Þetta hefur leitt  af sér
óeðlilega hátt verðmæti aflaheimilda ( „froðu) í efnahagsreikningum fyrirtækja
sem sýnt hafa betri eignastöðu að nafninu til og leitt til yfirveðsetningar í
greininni. Þar með hefur myndast fölsk eignarbóla innan greinarinnar. Þennan raunveruleika
verða bankar sem aðrir að horfast í augu við og taka afleiðingunum af
honum.  Rekstur sjávarútvegsfyrirtækja
þarf að byggjast á raunverulegri rekstrarframlegð og þeim tekjumöguleikum og
rekstraröryggi sem greininni er búin . Þau sjávarútvegsfyrirtæki sem eru vel
rekin  á heilbrigðum grunni  og selja sínar afurðir á ásættanlegum
verðum  munu halda áfram að standa undir
sínum rekstri og ástæðulaust að ætla annað en að lánastofnanir verði tilbúnar
að fjármagna þau.

*

Tillögur Ólínu
Þorvarðardóttur og Lilju Rafneyjar Magnúsdóttur um nýja fiskveiðistjórnun

 

Óhjákvæmilegt er að
frumvarp til laga um stjórn fiskveiða taki gagngerum breytingum í átt til
einfaldara, gagnsærra og skilvirkara 
kerfis en nú er gert ráð fyrir. Dregið verði úr því miðstýrða
ráðherraræði og hættu á pólitískri fyrirgreiðslu við úthlutun aflaheimilda og
nýtingarsamninga sem frumvarpið innifelur. Þess í stað verði miðað við þá
framtíðarskipan að jafnræðis sé gætt við úthlutun samninga og aflaheimilda, ekki
síst með opnum tilboðum. Jafnhliða þarf að tryggja atvinnurétt sjávarbyggðanna
til nýtingar sjávarauðlindarinnar.  Brýnt er að forsendur og skilyrði fyrir
nýtingarsamningum og úthlutun aflaheimilda verði gerð skýr og ljós af
lagatextanum sjálfum. 

Nýtingarsamningarnir

Miðað verði við
tímabundna nýtingarsamninga eins og frumvarpið gerir ráð fyrir, þ.e. 15 ár við
fyrstu úthlutun en 8 ára samningstíma eftir það.

Bent hefur verið á að
nýliðun er erfið innan nýtingarsamninganna (hluta 1) m.a. vegna stífrar
arðsemikröfu sem leiðir af kvótakerfum. 
Því er nauðsynlegt að opna gátt milli hluta 1 og hluta 2
(nýtingarsamninga og leigupotts) þannig að kvótalitlar eða kvótalausar útgerðir
geti sótt um og boðið í nýtingarsamninga og handhafar nýtingarsamninga geti
leigt tímabundnar aflaheimildir á grundvelli tilboða úr leigupotti. Setja mætti
þak á leyfilegt magn aflaheimilda sem keypt er hverju sinni.

Tryggja þarf ríkinu rétt
til þess að endur úthluta með nýtingarsamningum eða til leigu aflaheimildum
gjaldþrota útgerðarfyrirtækja eða fyrirtækja sem hætta útgerð af öðrum orsökum..

Huga þarf betur að
framsali/ráðstöfun nýtingarsamninga sem losna og skoða samhengi við framsalstakmarkanir.
Útfæra þarf betur markmiðið með takmörkun framsals – varanlegs framsals og
leiguframsals – og hafa hliðsjón af samningum um aðra auðlindanýtingu og/eða
þjónustu (Pósturinn, Ferðaþjónustan, Orkuiðnaðurinn). 

Skoða þarf hvernig
koma má í veg fyrir að útgerðir með miklar aflaheimildir geti gert samninga við
kvótalitlar útgerðir með bindandi skilyrðum um verð og magn og viðhaldið þar
með vistarböndum og leiguliðakerfi í útgerð. Tengja þarf fiskverð með
einhverjum hætti markaðsverði í beinum viðskiptum. Aflaheimildum sem útgerðir
nýta ekki ber að endurráðstafa innan fiskveiðiársins. 

Þak verði sett á
hlutdeildarkerfið og það brotið upp að einhverju marki.

Nýliðun, atvinnusköpun, jafnræði

Nýliðun er mun
auðveldari í hluta 2, einkum strandveiðum og í leigupotti. Ljóst er að almenni
leiguhlutinn þarf að fá meir dýpt og vigt í kerfinu til þess að verða eðlilegur
valkostur og tryggja eðlilega verðmyndun aflaheimilda.  Afla þarf frekari upplýsinga um raunverulegt
magn aflaheimilda á leigumarkaði til þess að hafa til viðmiðunar (brúttótala
fyrir 2009 var 42%), en ekki er óeðlilegt að gera ráð fyrir að leiguhlutinn
verði 20-30%.

Þá er óhjákvæmilegt
að skilgreina kvótaþingið betur og ígrunda vel þær aðferðir sem við hafðar
verða við uppboð aflaheimilda á kvótaþingi.

Til að tryggja
réttláta skiptingu fiskveiðiauðlindarinnar og nægjanlega nýliðun teljum við
heppilegast að farin verði blönduð leið, þ.e. að menn eigi kost á að bjóða í
nýtingasamninga ásamt því að nægjanlegt framboð aflaheimilda sé í leigupotti
ríkisins. Jafnframt að stórefla strandveiðar. Þetta samanlagt teljum við að
geti byggt upp möguleika nýliða til áframhaldandi fjárfestinga og
atvinnuþátttöku innan greinarinnar auk þess sem það stuðlar að dreifðri
eignaraðild. Í tölum Fiskistofu í  ágúst
sl. kom fram að 50 stærstu fyrirtækin í sjávarútvegi fá úthlutað sem nemur 84%
af því aflamarki sem úthlutað er en á þessu fiskveiðiári fá alls 502 fyrirtæki
eða lögaðilar úthlutað aflamarki.

Byggðaráðstafanir

Horfið verð frá
hugmyndum um byggðapott og þar með miðstýringarvaldi ráðherra við úthlutun
byggðakvóta. Þess í stað verði leigupottur og strandveiðar efldar verulega.
Skoða þarf skiptingu á aðgengi  að
leigupottum út frá útgerðarflokkum/veiðafærum/kvótastöðu. Skoða þarf þá hugmynd
að miðunum verði skipt upp í 4 svæði þar sem lágmarksmagn aflaheimilda væri
tryggt á hverju svæði innan ársins.  Slíka skiptingu  mætti 
byggja á vægi sjávarútvegs,  veiða
og vinnslu í atvinnulífi viðkomandi sjávarbyggða og hlutfallslegu umfangi innan
greinarinnar að meðaltali sl. 20.ár.

Margir hafa bent á að
byggðakvótum sé nú þegar úthlutað of seint og til of skamms tíma – leiðir af
sjálfu sér að það býður upp á hentistefnu.

Hér er þó vert að
hafa hugfast að þótt horfið verði frá hugmyndum um byggðakvóta  en  leigupottur
stækkaður og strandveiðar efldar þá verður ríkið að geta brugðist við áföllum í
atvinnumálum sjávarbyggða með samningum um ráðstöfun aflaheimilda til
viðkomandi sveitarfélaga/fyrirtækja sem eru skilyrtir til ákveðins tíma.

Skel- og rækjubætur  teljum við rétt að afnema og leggja í
leigupott. Skel- og rækjubæru eru í ár helmingi minni en á síðast fiskveiðiári
eða 1.006 þorskígildistonn og fara á 51 skip. Löngu er orðið tímabært að afnema
þessar bætur þar sem þær þjóna ekki sínum tilgangi heldur ganga kaupum og sölum
til aðila sem ekki hafa orðið fyrir neinu tjóni.

Frjálsar strandveiðar í skilgreindri strandveiðihelgi

Strandveiðar verði
gefnar frjálsar innan skilgreindrar strandveiðihelgi með ströngum skilyrðum:

·     
veiðitímabilið
verði sex mánuði ársins

·     
bátar minni
en 15 brúttótonn,

·     
tvær
handfærarúllur um borð,

·     
skráður
eigandi siglir bátnum,

·     
veitt verði
5 daga vikunnar

Aðrar takmarkanir
verði ekki af löggjafans hálfu, en veður og náttúra munu sjá um að skilyrða
veiðarnar frekar. Þetta myndi skapa stórauknar gjaldeyristekjur (jafnvel
milljarða) og mörg hundruð störf. Huga þarf að því hvernig mæta beri
afleysingum á strandveiðum vegna veikinda/orlofs eða annara óhjákvæmilegra
vottaðra frávika frá veiðum með reglugerð. 
Þá verði sérstaklega kannað hvort og þá hvaða áhrif nýbreytni sem þessi
kynni að hafa á fiskkaupendur.

Fiskur boðinn á innlendan markað

Lögskyldað verði að
bjóða óunninn fisk  á innlendum
uppboðsmarkaði. Að þessu verði stefnt í áföngum þannig að vaxandi hluti afla
fari á innanlandsmarkað þar til takmarkinu er náð, t.d. 80%. Samtök
fiskframleiðenda og útflytjenda hafa reiknað út að þessi breyting geti skapað
um eitt þúsund störf. 

Aðskilnaður veiða og vinnslu

Skilið verði milli
veiða og vinnslu í samræmi við stefnumörkun þá sem birtist í stjórnarsáttmála
og byggir á því að gera rekstrarumhverfi sjávarútvegsins gagnsærra en nú er.
Til dæmis hefur verið bent á að hluti auðlindaarðsins  er alla jafna bókfærður í vinnslunni en ekki
veiðunum. Þetta rýrir m.a.  tekjur hins
opinbera af auðlindaarðinum, eins og hagfræðingar hafa bent á.

 

*

Almenn sjónarmið sem
leggja ber til grundvallar

 

1)    Tillaga
stjórnlagaráðs að nýju auðlindaákvæði í stjórnarskrá sem hljóðar svo.

   Auðlindir í
náttúru íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign
þjóðarinnar.  Enginn getur fengið
auðlindirnar, eða réttindi tengd þeim, til eignar eða varanlegra afnota og aldrei má selja þær eða veðsetja.

   Til auðlinda
í þjóðareign teljast náttúrugæði, svo sem nytjastofnar,
aðrar auðlindir  hafsins og hafsbotns
innan íslenskrar lögsögu og uppsprettur vatns- og virkjunarréttinda, jarðhita-
og námaréttinda. Með lögum má kveða á um þjóðareign á auðlindum undir
tiltekinni dýpt og yfirborði jarðar.

   Við nýtingu
auðlindanna skal hafa sjálfbæra þróun og almannahag
að leiðarljósi.  

   Stjórnvöld
bera, ásamt þeim sem nýta auðlindirnar, ábyrgð á vernd þeirra. Stjórnvöld geta
á grundvelli laga veitt leyfi til afnota eða hagnýtingar auðlinda eða annarra
takmarkaðra almannagæða, gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í
senn. Slík leyfi skal veita á jafnræðisgrundvelli
og þau leiða aldrei til eignarréttar
eða óafturkallanlegs forræðis yfir auðlindunum.

(sjá einnig
eftirfarandi greinar í frumvarpi til nýrra stjórnskipunarlaga: 6.gr. jafnræði,
9.gr. vernd réttinda, 13. gr. eignarréttur og 25. gr. atvinnufrelsi).

2)    Stjórnarsáttmálinn 

Þar eru m.a.
gefin fyrirheit um eftirfarandi:

·     
Sérstakt stjórnarskrárákvæði sem undirstriki
að fiskistofnarnir umhverfis landið séu sameign þjóðarinnar.

·     
Úthlutun aflaheimilda verði tímabundinn
afnotaréttur sem myndi ekki undir neinum kringumstæðum eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir heimildunum.

·     
Brugðist verði frekar við áliti Mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna, m.a. með því að gæta atvinnufrelsis og að tryggja að
jafnræðis verði gætt við úthlutun afnotaréttarins og aðgengi að hinni
sameiginlegu auðlind.

·     
Lög um stjórn fiskveiða verði endurskoðuð í
heild með það að markmiði að stuðla að vernd fiskistofna, hagkvæmri nýtingu
auðlinda sjávar, treysta atvinnu, efla byggð í landinu, skapa sátt meðal
þjóðarinnar um eignarhald og nýtingu auðlinda sjávar og leggja grunn að
innköllun og endurráðstöfun aflaheimilda á 20 ára tímabili í samræmi við stefnu
beggja flokka.

Meðal brýnna
aðgerða sem upp eru taldar er að:

·     
Knýja á um frekari fullvinnslu afla hérlendis
t.d. með því að allur óunninn afli verði settur á innlendan markað.

·     
Takmarka framsal á aflaheimildum, auka
veiðiskyldu og endurskoða tilfærslur á heimildum milli ára.

·     
Stofna auðlindasjóð sem fari með ráðstöfun
fiskveiðiréttinda í eigu þjóðarinnar. Arður af rekstri sjóðsins renni til
atvinnuuppbyggingar.

·     
Vernda grunnslóð og treysta hana sem
veiðislóð fyrir smærri báta og umhverfisvænni veiði.

·     
Skipa ráðgefandi hópa útgerðarmanna og
sjómanna varðandi veiðiráðgjöf og nýtingu sjávarauðlinda og ástand í lífríki
sjávar.

·     
Heimila frjálsar handfæraveiðar smábáta ….

3)   
Þjóðaréttur

Í þjóðarrétti er þung hersla lögð á rétt þjóða til að njóta
auðlinda sinna. Samkvæmt yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna nr. 1803 frá 1962 á
nýting náttúruauðlinda „að þjóna hagsmunum og auka velmegun fólks í viðkomandi
ríki.

Í þessu samhengi má bera saman grunnhugmyndina
um rétt þjóða til nýtingar eigin auðlinda við rétt minni samfélaga (t.d.
einstakra byggðarlaga og/eða frumbyggjarétt) til þess að njóta þeirra auðlinda
sem þær hafa byggt afkomu sína á um aldir.